Dit was … Oog in oog - een dialoog tussen een slachtoffer en een dader
DIALOOG-ambassadeurs Sabine De Bock en Sofie Van Breuseghem blikken terug op de webinar.
Oog in Oog - een dialoog tussen een slachtoffer en een dader
De eerste activiteit van het project DIALOOG was op 28 april 2021 een feit!
Uitgangspunt was de VRT-reportage Oog in oog van Dirk Leestmans over een ontmoeting tussen dader en slachtoffer, na een assisenzaak.
Een moordenaar zoekt contact met de nabestaanden van het slachtoffer. De familie ziet dat niet zitten behalve één zus, Annemie. Zij blijft ook na het assisenproces met tal van vragen zitten en wil deze, oog in oog, aan de dader stellen. Via de herstelbemiddeling van Moderator vzw trok Annemie trok naar de gevangenis en ging in gesprek met de moordenaar van haar broer.
Na de reportage ging Annemie in gesprek met Bart Schoovaerts van Avansa Oost-Brabant. Het werd een rustig, indringend gesprek in een intieme setting. Eén gast, één thema: welke impact kan herstel hebben in een assisencontext?
De terugblik van Sabine De Bock
Cultuurfunctionaris bij De Rode Antraciet in de gevangenissen van Leuven Centraal en Dendermonde.
Wat in de reportage al benadrukt was, bleek nog sterker uit de verf te komen: hoe belangrijk het is om de betrokkenen zelf aan het woord te laten, op een eerlijke en menselijk manier in dialoog te gaan, respectvol te luisteren vanuit een open houding.
Oog om oog, of oog in oog?
Misvattingen zoals dat assisenprocessen louterend zijn en helpend voor de verwerking, weerlegde Annemie met haar beleving. Pas als slachtoffers echt aanvoelen dat daders verantwoordelijkheid willen opnemen, kan begrip op gang komen. Of zoals Ivan zei: “Een sorry zeggen in de rechtbank, omdat het moet, is niet hetzelfde als een sorry zeggen in persoon”. Elkaar in de ogen (durven) kijken, daar gaat het om.
Niet elk slachtoffer of nabestaande staat hiervoor open. Dat bleek ook in de reportage en het nagesprek toen de jongere zus van Annemie, overtuigd van de manipulatie van de dader, totaal geen begrip kon opbrengen en hem geen enkele kans meer gunde. Oog om oog, tand om tand. Deze gedachte sluit aan bij wat wel eens ‘de publieke opinie’ genoemd wordt.
Annemie zelf was dankbaar voor de stap die Ivan gezet heeft, om het gesprek aan te gaan. Doordat Moderator (herstelbemiddeling) ook in de gevangenis aanwezig is, kon hij via hen met haar contact opnemen. Brieven of ontmoetingen worden steeds tot in de puntjes voorbereid. Nog te weinig mensen zijn op de hoogte van deze initiatieven.
Slachtoffers zoals Annemie die de stap naar bemiddeling zetten, stuiten vaak op onbegrip of druk uit hun omgeving. Zij vond steun bij haar gezin, man en dochter, veel minder bij haar brede familie. Nadien werd ze er zelfs op aangekeken, groeide de afstand. Van wildvreemden kreeg ze scheldtirades of erger. Live of via sociale media. Een zware tol die ze moest betalen. Ook daarin vond ze een weg om hier waardig mee om te gaan. Mediatiseren gaat trouwens slecht samen met authentieke, eerlijke gesprekken.
Van tunnelvisie naar toekomstvisie
Hoe slachtoffers naar de straf kijken kan wel degelijk beïnvloed worden door herstelgesprekken. Bij haar was er een grote kentering van zwart-wit repressief denken, naar ‘een kans verdienen’ en ‘die zware straf hoeft niet meer’. Bemiddeling heeft haar effectief geholpen in haar verwerking.
Doorheen deze ervaringen is Annemie uit haar tunnelvisie gekomen, is ze milder geworden. Eigenlijk was een time-out, de voorhechtenis, voldoende zegt ze. Al de rest daarbovenop hoefde niet. Tegenstellingen hielpen haar niet vooruit, de mens blijven zien uiteindelijk wel. Deze houding levert haar bijzonder lovende feedback en blijken van appreciatie op van de deelnemers via de commentaren: mooi mens, dat heet goedheid, moedig, prachtig hart, … onder de indruk van zoveel engagement en wijsheid.
Als slachtoffer ging ze naar de Strafuitvoerings-rechtbank om te pleiten voor een tweede kans voor Ivan. Ze vindt dat zijn kinderen ook recht hebben op hun papa.
Misschien is hier de cirkel rond? Toch wil ze zich nog verder inzetten voor andere mensen. Herstelgerichte detentie: dat is niet met het opgestoken vingertje afkomen, maar luisteren naar ieders verhaal.
Herstel is samen in gesprek gaan. Dialoog is een goed gesprek. In plaats van een ‘georganiseerde wraak’, zou justitie ruimte moeten maken voor dialoog en alternatieven.
De terugblik van Sofie Van Breuseghem
Educatief medewerker bij Avansa Waas en Dender
Van daderknuffelaar naar menselijkheid
“Dat is geen herstel, dat is wonden terug open maken. In mijn perfecte wereld verdient hij de doodstraf.”
In de reportage ‘Oog in oog’ die getoond werd voor de eerste online activiteit van het DIALOOG-project werd meteen de juiste vraag aangeraakt: kan je dat wel, spreken over herstel na een moord?
Annemie levert het bewijs dat dit wel degelijk kan. Maar dat het geen gemakkelijk proces is. Het vraagt tijd, begrip en vooral veel moed. Van dader én slachtoffer. Een welgemeende sorry komt niet zomaar uit de lucht vallen. Maar ook als slachtoffer word je maar al te vaak in een vastgelegde rol gezet, getuigt Annemie. Ze moest verdrietig zijn, en boos, maar voelde zich ook tijdens het proces niet echt gehoord of ondersteund.
En toen ze kans zag om haar vragen beantwoord te zien via contact met de dader, werd ze door een deel van haar familie voor gek verklaard. Uitgemaakt voor ‘daderknuffelaar’. Geweigerd tijdens sollicitaties omdat ze ‘contact had met moordenaars’. Je kunt het zo gek niet bedenken.
Maar ze zette door.
Voor haar is herstel niet alles terugbrengen naar hoe het was ervoor. Want haar broer komt nooit meer terug, dat beseft ze ook. Maar herstel is wel elkaar de kans geven om verantwoordelijkheid op te nemen. Om te luisteren naar elkaars verhaal. Om te beseffen dat we allemaal mensen zijn, en dat we veel te snel beweren dat het ons nooit zal overkomen.
“Voor hetzelfde geld had mijn broer hem vermoord, en dat had voor mij nog veel moeilijker geweest om te begrijpen”, vertelt Annemie op een bepaald moment tijdens haar betoog.
De bemiddeling heeft voor Annemie alvast heel veel betekend, en ze vindt het net een meerwaarde dat het ook voor de dader positieve gevolgen heeft. Justitie moet menselijker, is het besluit van de avond, want nu is het eigenlijk niet meer dan een geciviliseerde vorm van wraak nemen.
Stof genoeg dus om het project DIALOOG van start te laten gaan!
